To zależy… Mowa zależna (i niezależna)
Żyjemy w świecie szybkiej komunikacji. Z każdej strony zalewają nas wiadomości, a dziennikarze nie szczędzą w nagłówkach wypowiedzi znanych osób. Te słowa krążą, są przekazywane dalej. Czasami stają się kultowe, a nawet inspirują do stworzenia memów. Nie zdajemy sobie nawet sprawy z tego, ile informacji przytaczamy, przekazując je dalej, i dalej.... Możemy to zrobić na dwa sposoby – w postaci mowy zależnej bądź niezależnej. Co kryje się za tymi tajemniczymi pojęciami?
Mowa niezależna
Na początku warto wyjaśnić rozróżnienie – mowa zależna a niezależna. Najprościej jest zapamiętać, że osoba niezależna jest samodzielna i nie pozwala wpływać na siebie innym osobom. Z kolei zależna jest podatna na wpływy innych. Tak samo jest z językiem. Mowa niezależna to zatem dosłowne przytoczenie czyjejś wypowiedzi – nie można ingerować w wypowiadane przez kogoś słowa. Zapisuje się je w cudzysłowie, czyli w formie cytatu:
Kamila powiedziała koleżance: „Daj mi chwilę”.
Pierwszy fragment powyższej wypowiedzi (Kamila powiedziała koleżance) to zdanie wprowadzające zacytowane słowa, w tekście literackim jest to kwestia narratora. Druga część poprzedzona dwukropkiem, a wzięta w cudzysłów to dosłownie przytoczona wypowiedź (słowa wyjęte z ust Kamili).
Jeżeli mamy do czynienia z zapisem dialogu, mowę niezależną wyodrębnimy myślnikiem (w postaci pauzy lub półpauzy):
— Daj mi chwilę – powiedziała Kamila.
Słowa narratora dodane są po cytowanym tekście. W obu przypadkach cytowane wypowiedzi są niezależne od narratora. On je przytacza dosłownie, w żaden sposób nie ingerując w ich treść – podaje oryginalne wypowiedzi osób mówiących.
Za mowę niezależną możemy uznać także wszelkie skrzydlate słowa, aforyzmy, sentencje:
„Dobrze widzi się tylko sercem. Najważniejsze jest niewidoczne dla oczu”.
A. de Saint Exupéry
Czy pamiętasz, z jakiej lektury szkolnej pochodzi ten cytat? Jeśli nie jesteś pewna/pewien, sprawdź tutaj.
Mowa zależna
Z kolei mowa zależna to przywołanie czyjejś wypowiedzi własnymi słowami. Najczęściej, posługując się mową zależną, użyjemy konstrukcji „powiedział, że”, „zapytał, czy”, „poprosił, żebym”. Wypowiedzi w mowie zależnej przyjmują formę zdania złożonego podrzędnie. Posłużmy się dobrze znanym nam przykładem Kamili:
Kamila powiedziała koleżance, żeby dać jej chwilę.
Jak widać, w mowie zależnej nie ma ani myślnika, ani cudzysłowu, ani dwukropka. Kamila nie jest już osobą bezpośrednio wypowiadającą dane słowa. Mówi się o niej w trzeciej osobie (ona).
Przekształcanie mowy niezależnej w zależną i odwrotnie
Czy można zmienić mowę niezależną w zależną? Oczywiście, że tak. Powyżej to zrobiliśmy. 😊 Należy tylko trzymać się ustalonych zasad (usunąć myślniki lub cudzysłów, dwukropek, a także zmienić osobę mówiącą na trzecią oraz zastosować konstrukcję zdania złożonego podrzędnie). A czy możliwy jest zabieg odwrotny? Owszem, tylko tutaj będziemy pozorować jedynie czyjąś wypowiedź.
Zadania tego typu mogą pojawić się na egzaminie ósmoklasisty z języka polskiego (Egzamin ósmoklasisty z języka polskiego).
Zagadnienie to jest potrzebne również uczącym się języków obcych, szczególnie w szkole średniej.
A teraz czas na Was. Czekamy na Wasze ulubione powiedzonka w formie mowy zależnej bądź też niezależnej, które lubicie powtarzać. Możecie je zapisać w komentarzach pod tekstem. Najlepiej, gdyby były zabawne. Złotoustych (szczególnie polityków i cele brytów) to ci u nas dostatek!
