Spójnik – co to jest? Definicja i przykłady
Spójnik to dość niepozorna część mowy. Sam w sobie nic nie znaczy, a jego najważniejsza rola zaczyna się dopiero, kiedy staje się składnikiem zdania. Poniżej wyjaśniamy, co to jest spójnik i jakie pełni funkcje.
Spójnik – co to jest? Definicja, podział spójników, przykłady
Spójnik jako część mowy
Na tle innych części mowy spójnik wyróżnia się zdecydowanie. Podczas gdy większości z nich przypisuje się określone znaczenia i odniesienie do rzeczywistości pozajęzykowej, spójniki nie reprezentują świata zewnętrznego, bo też nie nazywają żadnych jego elementów.
Na przykład rzeczownik odnosi się do osób, rzeczy, pojęć, przymiotnik do cech i właściwości, a czasownik do czynności i stanów.
Tymczasem spójnik tylko (lub aż!) wyznacza relację między zdaniami lub ich częściami. A wybór spójnika ma w tych relacjach zasadnicze znaczenie. Wystarczy porównać a i albo, wstawić jeden z nich, potem drugi między zestawione wyrazy lub wypowiedzenia, żeby zobaczyć, jak diametralnie zmieni się sens przekazywanych treści. Jeśli powiemy, że „A, więc B”, to mamy na myśli relację wynikową, ale jeżeli mówimy „A, ale B”, to chodzi nam o treści, które się sobie przeciwstawiają.
Co to jest spójnik?
Spójnik to część mowy, która łączy zdania lub ich części. Określając relację między nimi, spójnik może spajać lub przeciwstawiać sobie zestawione elementy.
Jest nieodmienną częścią mowy, co oznacza, że nie zmienia nigdy swojej formy gramatycznej.
O nieodmiennych częściach mowy pisaliśmy również tutaj:
Nieodmienne części mowy – wszystko, co chcielibyście o nich wiedzieć!.
Cechą odróżniającą spójniki od większości części mowy jest ponadto ich niesamodzielność znaczeniowa. Oznacza to, że same z siebie nic praktycznie nie znaczą, nośnikiem sensu stają się dopiero w kontekście, w otoczeniu innych wyrazów lub zdań.
Podział spójników
Spójniki dzieli się na dwie podstawowe grupy:
spójniki współrzędne
i
spójniki podrzędne.
Spójniki współrzędne
Spójniki współrzędne łączą zdania lub ich części. Stanowią zwykle połączenie elementów gramatycznie jednorodnych.
Wśród nich wyróżnia się:
- spójniki łączne (łączą elementy, których treści wskazują na łączność czasową lub przestrzenną), np. i, a, oraz, też, także, ani, ni, zarazem;
- spójniki rozłączne (łączą elementy, których treści wzajemnie się wykluczają), np. albo, lub, bądź;
- spójniki wynikowe (łączą elementy, w których treść jednego wynika z treści drugiego), np. więc, zatem, dlatego, toteż, stąd;
- spójniki przeciwstawne (łączą elementy, których treści przeciwstawiają się sobie), np. a, ale, lecz, jednak, natomiast, tymczasem;
- spójniki wyjaśniające (łączą elementy, w których jeden stanowi wyjaśnienie drugiego), np. czyli, to jest, inaczej, to znaczy.
Niektóre z nich mogą pełnić wiele funkcji, np. spójnik a jest zarówno spójnikiem łącznym, wynikowym, jak i przeciwstawnym.
Spójniki podrzędne
Spójniki podrzędne łączą zdanie podrzędne z nadrzędnym, tworząc zdanie złożone.
Są to spójniki takie jak: aby, albowiem, bo, bowiem, choć, chociaż, gdyż, jeśli, jeżeli, ponieważ, skoro, że, żeby.
Spójnik a interpunkcja
Występowanie spójników w zdaniu nierozerwalnie łączy się ze stosowaniem zasad interpunkcji, a konkretnie z regułami stawiania przecinka.
Jest to jednak zagadnienie dość szerokie, które poruszaliśmy już w wielu miejscach.
Ogólną zasadę można ująć tak, że przecinek stawiamy przed spójnikami, które wprowadzają zdanie składowe w zdaniu złożonym. W takim przypadku większość spójników wymaga przecinka. Nie jest to jednak zasada bezwyjątkowa, ale o tym pisaliśmy m.in. tutaj: Przecinek – gdzie go stawiamy?.
W zdaniu pojedynczym spójnik już nieco mniej się lubi z przecinkiem, ale też nie zawsze, o czym wspominaliśmy m.in. tu:
Przecinek przed i
Przecinek przed a. Wyjaśniamy, kiedy należy stawiać, a kiedy z niego zrezygnować
Przecinek przed ale – interpunkcja bez tajemnic!.
?
