Egzamin ósmoklasisty z języka polskiego

Egzamin ósmoklasisty to pierwszy poważny sprawdzian w życiu nastolatka. Zamyka pewien etap – szkołę podstawową – i umożliwia własne wybory ucznia dotyczące dalszego przebiegu edukacji. Uczniu, rodzicu, nauczycielu, sprawdź, co należy wiedzieć, aby przygotowania do tej formy sprawdzenia wiedzy i umiejętności były owocne! Uwaga – uwzględniamy zmiany, które zajdą w 2021 roku w związku z utrudnieniami związanymi ze zdalnym nauczaniem podczas pandemii.

Egzamin ósmoklasisty – przykry obowiązek? A może furtka do dobrej przyszłości?

Egzamin ósmoklasisty, a dokładniej przystąpienie do niego, jest warunkiem ukończenia szkoły podstawowej. Choć nie można go nie zdać, liczba punktów, które otrzyma uczeń, może zaważyć na przyjęciu go do wymarzonej szkoły. Przypomnijmy – w Rzeczypospolitej Polskiej obowiązek nauki trwa do 18. roku życia. Po ukończeniu szkoły podstawowej młodemu człowiekowi zostaje jeszcze kilka lat obowiązkowego kształcenia. Z tego powodu warto sprawić, by szkoła średnia była trafnym wyborem, a nie dziełem przypadku czy przykrym obowiązkiem. Zasada jest prosta – im więcej punktów otrzyma uczeń, tym większe ma pole manewru podczas rekrutacji.

Do 2021 roku włącznie przedmiotami obowiązkowymi na egzaminie ósmoklasisty są: język polski, matematyka, język obcy. Od 2022 do listy wymagań dołączy przedmiot dodatkowy. W niniejszym tekście skupimy się jednak na omówieniu egzaminu ósmoklasisty z języka polskiego.

Egzamin ósmoklasisty – co trzeba o nim wiedzieć?

Egzamin ósmoklasisty przeprowadzany jest na zakończenie klasy ósmej, w tym roku przypada na 25 maja. Zagadnienia, które obejmuje, to materiał obowiązujący w szkole podstawowej, ujęty w podstawie programowej. Nauczyciel, realizując cele i treści nauczania, przygotowuje ucznia do finalnej formy sprawdzenia wiedzy. Uczniowie często jednak zastanawiają się, na czym skoncentrować się podczas powtórek.

Egzamin skonstruowany jest tak, by sprawdzić kompetencje w zakresie czytania tekstu ze zrozumieniem, wiedzę o języku i środkach językowych, znajomość lektur obowiązkowych oraz umiejętność redagowania własnej wypowiedzi. W dalszej części tekstu przyjrzymy się bliżej tym zagadnieniom, są one bowiem kluczowe.

Sam egzamin ma formę pisemną. Trwa 120 minut (plus 5 minut na przeniesienie odpowiedzi na kartę odpowiedzi). Niektórym uczniom przysługiwać może wydłużony czas pracy (na podstawie orzeczenia bądź opinii z poradni psychologiczno-pedagogicznej).

Arkusz egzaminacyjny zwyczajowo składa się z 17–26 zadań, za które łącznie można zdobyć od 40 do 53 punktów (w zależności od arkusza). 12–17 zadań ma charakter zamknięty, a 5–9 – otwarty. W 2021 roku za cały arkusz będzie można uzyskać 45 punktów. Najważniejszym zadaniem otwartym jest wypracowanie, bo aż za 20 punktów (niemal połowa maksymalnej liczby punktów).

Egzamin ósmoklasisty z języka polskiego jest przeprowadzany w pierwszym dniu egzaminów. Przed przystąpieniem do pracy należy zapoznać się z instrukcją na pierwszej stronie arkusza i sprawdzić kompletność stron (jest to bardzo ważne, gdyż odpowiedzi na zadania zamknięte zaznacza się na specjalnej karcie odpowiedzi).

Zadania, które pojawiają się na egzaminie ósmoklasisty z języka polskiego. Na co zwrócić uwagę

Zadania w arkuszu dotyczą trzech obszarów: czytania ze zrozumieniem (pracy z tekstem), tworzenia własnego tekstu oraz znajomości lektur.

1Czytanie ze zrozumieniem/praca z tekstem

Teksty w arkuszu mogą mieć charakter popularnonaukowy albo literacki. Najistotniejsza jest tutaj uważna lektura, nawet dwukrotna. Odpowiedzi na pytania do tekstu znajdują się w samym tekście! Wystarczy odszukać stosowny fragment. Autorzy zadań sprawdzają stopień zrozumienia tekstu poprzez stwierdzenia typu prawda/fałsz czy wskazanie poprawnych odpowiedzi spośród podanych. W zadaniach otwartych trzeba podać wymagane informacje (często jest to wyrażenie stanowiska wraz z uargumentowaniem).

Teksty w arkuszu mogą stanowić pretekst do sprawdzenia wiedzy o języku – niech zaskoczeniem nie będzie pytanie o części mowy czy zdania, które pojawiły się w zaznaczonym fragmencie lub akapicie. Nie można zapominać o środkach stylistycznych i ich funkcjach (takie zadanie często pojawia się pod tekstem literackim).

2Tworzenie własnego tekstu

Ósmoklasista powinien wykazać się umiejętnością redagowania krótkich tekstów użytkowych, takich jak dedykacja, ogłoszenie, zaproszenie itp. Jednak grą wartą świeczki jest przystąpienie do napisania dłuższej formy wypowiedzi na co najmniej 200 słów. Uczeń ma do wyboru wypowiedź o charakterze argumentacyjnym (najczęściej jest to rozprawka, przemówienie lub artykuł) lub wypracowanie o charakterze twórczym (opowiadanie, kartka z dziennika czy pamiętnika). Uwaga: W 2021 roku uczeń będzie miał do wyboru albo rozprawkę, albo opowiadanie.

Nieodzowna jest też umiejętność redagowania charakterystyki, opisu, opisu przeżyć, zapisu dialogu (w zależności od tematu wypracowania mogą pojawić się tego typu elementy). Uczniowie często nie wiedzą, co podlega ocenie. Zdradzamy zatem kryteria oceny dłuższej wypowiedzi pisemnej:

1. realizacja tematu wypowiedzi: 0–2 p. (zgodność z tematem, wykorzystanie wskazanej formy wypowiedzi),
2. elementy twórcze/retoryczne: 0–5 p. (szeroko pojęta treść i jej uporządkowanie),
3. kompetencje literackie i kulturowe: 0–2 p. (odwołanie się do lektur),
4. kompozycja tekstu: 0–2 p.,
5. styl: 0–2 p.,
6. język: 0–4 p.,
7. ortografia: 0–2 p.,
8. interpunkcja: 0–1 p.

Jak widać, najwięcej punktów uzyskać można za treść i język. Warto przemyśleć swoją pracę i logicznie uporządkować jej poszczególne części. Jeśli zaś chodzi o językową warstwę wypowiedzi, należy szczególnie dbać o poprawną polszczyznę – egzaminator sprawdza liczbę błędów składniowych, leksykalnych, frazeologicznych oraz fleksyjnych i na ich podstawie przyznaje punkty (na maksymalną liczbę punktów dopuszcza się dwa błędy językowe).

3Lektury obowiązkowe

W 2022 roku na egzaminie uczniów obowiązywać będzie znajomość wszystkich lektur obowiązkowych z klas IV–VIII (choć tutaj należy śledzić na bieżąco ustalenia Ministerstwa Edukacji Narodowej).

W roku 2021 roku lista lektur do egzaminu to:

Do czego potrzebna jest znajomość lektur na egzaminie ósmoklasisty z języka polskiego? Przede wszystkim na ich podstawie należy zredagować wypracowanie (np. wcielić się w wybranego bohatera literackiego, opisać dalsze jego losy czy posłużyć się argumentami i przykładami z lektury obowiązkowej w rozprawce). W arkuszu może pojawić się charakterystyczny fragment dzieła literackiego, którego autora i tytuł trzeba będzie rozpoznać. Możliwe jest też zadanie polegające na wskazaniu bohatera, który wykazał się jakąś cechą charakteru.

Ponadto oczytanie w klasyce literatury, do jakiej niewątpliwie należą lektury, poszerza horyzonty i pozwala na lepsze zrozumienie polskiej kultury oraz historii, co przyda się na dalszych etapach edukacji.

Egzamin ósmoklasisty – jak się do niego przygotować?

Przede wszystkim polecamy systematyczną naukę i czytanie lektur. Nawet jeśli nie są one zrozumiałe, warto sięgać po pomoce – książki z opracowaniem, repetytoria. Nie namawiamy do korzystania ze ściąg i bryków – wydawnictwa edukacyjne oferują rzetelne, profesjonalne pomoce naukowe: kompendia, repetytoria, które przybliżają uczniom problematykę lektur (nierzadko realia świata przedstawionego w utworach są zbyt odległe od rzeczywistości nastolatka XXI wieku). Uczniowie szczególnie niechętnie korzystający z papierowych lektur mogą sięgnąć po audiobooki. Warto rzetelnie notować najważniejsze informacje na temat pozycji obowiązkowych – pomaga to w uporządkowaniu wiedzy.

Aby nie wpaść w panikę, dobrze jest rozwiązać kilka przykładowych zestawów egzaminacyjnych, aby zapoznać się z formułą zadań, dobrze rozplanować czas pracy i sprawdzić stan swojej wiedzy. Gotowe arkusze wraz z przykładowymi rozwiązaniami dostępne są praktycznie w każdej księgarni.

Choć trudno jest nauczyć się pisać opowiadania i rozprawki bez uzyskania informacji zwrotnej od nauczyciela, warto przypomnieć sobie cechy tych form wypowiedzi i po prostu… pisać. Nie unikać kontaktu z piórem czy długopisem. To pozwoli nabrać pisarskiej wprawy. Można też zapisać się na prywatne lekcje z języka polskiego i koncentrować się na nich na redagowaniu wypowiedzi pisemnych według wskazówek, a później na analizie i korekcie błędów.

I oczywiście warto zaglądać na stronę Polszczyzna.pl! Jest to prawdziwa skarbnica polonistycznej wiedzy. Znajdziecie tu nie tylko zestawienie środków stylistycznych (Środki stylistyczne, które warto znać. Metafora, hiperbola, oksymoron…), ale również sporą dawkę wiedzy gramatycznej (nieodmienne części mowy: Nieodmienne części mowy – wszystko, co chcielibyście o nich wiedzieć!, części zdania: Części zdania – orzeczenie, podmiot, przydawka i pozostałe), informacje o stylach funkcjonalnych (Style wypowiedzi – powtórka do matury (i nie tylko!)) itp. Na temat lektur też jest sporo treści, można sprawdzić swoją wiedzę na temat Dziadów Mickiewicza („Dziady” część II i IV. Streszczenie lektury) czy Pana Tadeusza tegoż autora (Pan Tadeusz – 10 intrygujących szczegółów i ciekawostek).

Na koniec przypomnijmy stare porzekadło – nie taki diabeł straszny, jak go malują, dlatego każdy rzetelnie przygotowany ósmoklasista ma szansę odnieść sukces!

Szczegółowe i aktualizowane na bieżąco informacje na temat egzaminu ósmoklasisty znaleźć można na stronie internetowej Centralnej Komisji Egzaminacyjnej.