Przecinek – gdzie go stawiamy?
Jak myślicie, co by się stało, gdyby z naszego języka zniknęły znaki interpunkcyjne, np. przecinki? Zapanowałoby to, co według starożytnych Greków było na początku – chaos. Gdy w tekście brakuje przecinka, komunikat staje się niejednoznaczny albo niezrozumiały. Przecinki zmieniają znaczenie naszych wypowiedzi. Zasady interpunkcji w języku polskim są dosyć logiczne, jednak nikomu nie chce się ich zgłębiać. Bo to tylko takie małe znaczki i szkoda na nie czasu. Oj, nie! Podpowiadamy, gdzie postawić przecinek.
Na początku posłużymy się przykładami hulającymi w internecie od wielu lat:
Zjedzcie, dzieci!
Zjedzcie dzieci!
Pierwsze zdanie jest zachętą do jedzenia i mogłaby je wypowiedzieć nasza babcia, mama lub ciocia. Pauza między poleceniem a wskazaniem adresata wypowiedzi zaznaczona jest przecinkiem. Z kolei w drugim zdaniu mówiący każe odbiorcy pożreć niewinne pacholęta, ponieważ najpewniej sympatyzuje z Babą-Jagą, która najpierw utuczyła, a potem zjadła Jasia i Małgosię.
Zapamiętajcie, że kiedy zwracacie się do kogoś, przecinek jest nieodzowny
- Co chcesz na śniadanie, córeczko?
- Cześć, Maćku!
- Proszę pani, która godzina?
Innym przykładem jest fragment korespondencji SMS-owej:
A: Czy Michał przypadkiem nie narzekał na nauczyciela chemii?
B: Nie jest zadowolony.
A: To znaczy, że nauczyciel robi coś nie tak?
B: Wszystko jest w porządku.
Gdyby osoba A nie dopytała o szczegóły, pewnie przyjęłaby do wiadomości, że nauczyciel chemii powinien bardziej się przyłożyć do nauczania swojego przedmiotu. W pierwszej wypowiedzi osoby B zabrakło przecinka po zaprzeczeniu. Oto prawidłowy zapis:
- Nie, jest zadowolony.
Inaczej mówiąc, osoba B miała na myśli:
- Michał nie narzeka, jest zadowolony.
Zasady stawiania przecinków
Wyliczenia
Przecinki są potrzebne, kiedy wymieniamy w zdaniu wyrazy tego samego typu, np. rzeczy, czynności, cechy:
- Kupiłem ukochanej ciasteczka, czekoladki, lody i żelki.
- Jesienią jest zimno, szaro, ponuro, depresyjnie.
- W wakacje wciąż leżę, odpoczywam, rozmyślam.
Mój ulubiony czarno-biały film to „Lekarstwo na miłość” z Kaliną Jędrusik.
Powtórzenia
Wyrazy powtarzające się w zdaniu, w tym także spójniki, należy oddzielić od siebie przecinkami:
- Dziś jest bardzo, bardzo gorąco.
- Gdy miałem 6 lat, chciałem zostać i strażakiem, i policjantem, i górnikiem.
- Dawno, dawno temu, za górami, za lasami…
Sprawdźcie poniższy przykład, który opublikowaliśmy na Facebooku:
Zapytał, czy napije się kawy czy herbaty, czy wody.
Dlaczego przed drugim czy nie postawiliśmy przecinka?
Pierwsze czy jest partykułą pytajną wprowadzającą zdanie podrzędne, dlatego wymaga przecinka. Drugie czy jest spójnikiem, przed którym nie stawia się przecinka. Trzecie czy jest powtórzeniem drugiego spójnika, dlatego przed nim należy postawić przecinek. Całą sprawę skomplikował fakt, że jedno krótkie słówko czy może pełnić funkcję różnych części mowy.
Wtrącenia i dopowiedzenia
Zacznijmy od przykładu:
- Praca, którą podjęłam, usatysfakcjonowała mnie finansowo. (wtrącenie)
- Następny semestr, mam nadzieję, będzie prostszy. (wtrącenie)
- Uwielbiam taniec, szczególnie tango argentyńskie. (dopowiedzenie)
Zauważcie, że każde wtrącenie rozpoczyna się i kończy przecinkiem. Jak rozpoznać zdanie wtrącone? Można je usunąć i wypowiedzenie nadal pozostanie zrozumiałe i logiczne, jednak nieco uboższe w treść.
Zdania złożone
W zdaniu złożonym, czyli takim, w którym znajdują się co najmniej dwa orzeczenia, każde zdanie składowe powinno być wyodrębnione za pomocą spójników, przecinków lub przecinków i spójników. Przecinki stawiamy przed większością spójników.
W zdaniu złożonym współrzędnie przed spójnikami:
- przeciwstawnymi: a, ale, aliści, inaczej, jednak, jednakże, jedynie, lecz, natomiast, przecież, raczej, tylko, tylko że, tymczasem, wszakże, zaś, za to;
- wynikowymi: więc, dlatego, toteż, to, zatem, stąd, wobec tego, skutkiem tego, wskutek tego, i (= więc, toteż), przeto, tedy;
- synonimicznymi (wyjaśniającymi): czyli, to jest, to znaczy, innymi słowy.
W zdaniu złożonym podrzędnie przed spójnikami:
- aby, acz, aczkolwiek, albowiem, azali, aż, ażeby;
- bo, boć, bowiem, by, byle, byleby;
- chociaż, chociażby, choć, choćby, chybaby, chyba że, co, cokolwiek, czy, czyj;
- dlaczego, dlatego, dlatego że, dokąd, dokądkolwiek, dopiero, dopiero gdy, dopóki;
- gdy, gdyby, gdyż, gdzie, gdziekolwiek;
- ile, ilekolwiek, ilekroć, ile razy, ile że, im, iż, iżby;
- jak, jakby, jak gdyby, jaki, jakikolwiek, jakkolwiek, jako, jakoby, jako że, jakżeby, jeśli, jeśliby, jeżeli, jeżeliby;
- kędy, kiedy, kiedykolwiek, kiedyż, kim, kogo, komu, kto, ktokolwiek, którędy, który;
- ledwie, ledwo;
- mimo iż, mimo że;
- na co, niech, nim;
- odkąd, o ile;
- po co, po czym, podczas gdy, pomimo iż, pomimo że, ponieważ, póki, przy czym;
- skąd, skądkolwiek, skoro;
- tak jak, tylko że, tym bardziej że;
- w miarę jak, wprzód nim, w razie gdyby;
- za co, zaledwie, zanim, zwłaszcza gdy, zwłaszcza jeżeli, zwłaszcza kiedy, zwłaszcza że;
- że, że aż, żeby.
Zwróćcie uwagę, że spójników złożonych nie rozdziela się dodatkowo przecinkiem. (Nie przed każdym że postawimy więc przecinek!):
- Nie pożyczę ci pieniędzy, mimo że na ich brak nie narzekam.
- Przestanę jeść chipsy, dopiero gdy nie zmieszczę się w moje ulubione spodnie.
W zdaniu złożonym każde zdanie składowe powinno być oddzielone albo spójnikiem, albo spójnikiem wraz z przecinkiem, albo samym przecinkiem:
- Zjem obiad, zdrzemnę się, wstanę, odrobię lekcje.
- Zjem obiad, zdrzemnę się, wstanę i odrobię lekcje.
- Zjem obiad, po czym zdrzemnę się, wstanę i odrobię lekcje.
Pamiętajcie jeszcze, że tzw. imiesłowowy równoważnik zdania (bazujący na imiesłowie przysłówkowym współczesnym lub uprzednim) wymaga oddzielenia przecinkiem:
- Idąc do sklepu, spotkałam plotkarę z bloku obok. (imiesłów przysłówkowy współczesny)
- Przyszedłszy do domu, zmyłam stertę naczyń zalegających w zlewie po wczorajszej kolacji. (imiesłów przysłówkowy uprzedni)
W powyższym opracowaniu staraliśmy się zawrzeć najważniejsze zasady polskiej interpunkcji. Zdajemy sobie sprawę z tego, że zapewne są jeszcze przykłady, o których nie wspomnieliśmy. Mimo to będziemy usatysfakcjonowani, jeśli komuś z Was przyda się nasze kompendium. W komentarzach możecie zadać pytania dotyczące przecinków.
