Język kaszubski ‒ a może dialekt?
Dzięki licznym organizacjom działającym na rzecz społeczności kaszubskiej, inicjatywom kulturalnym, społecznym, gospodarczym czy edukacyjnym możemy dzisiaj mówić o kaszubskim renesansie. Kaszubi udzielają się w samorządach regionalnych i lokalnych, działają w polityce krajowej i międzynarodowej. Popularyzują kulturę kaszubską, z dumą prezentując światu jej walory. Warto poznać ich język oraz jego historię!
Dzieje społeczności Kaszubów
Kaszubi to społeczeństwo wyjątkowe. Cechuje ich siła więzi rodzinnych, odpowiedzialne postawy społeczne, poniekąd wynikające z wieluset lat trudnych relacji z niemieckimi sąsiadami. Kaszubi przeszli niezwykłe przemiany społeczne w XX wieku oraz na początku wieku obecnego. Początek XX wieku był naznaczony represjami ze strony państwa prusko-niemieckiego, potem Kaszubi zostali podzieleni. Część z nich żyła na terytorium Drugiej Rzeczypospolitej, część w Wolnym Mieście Gdańsk, ostatni zaś w granicach Niemiec. W związku z przymusowym wpisem na Niemiecką Listę Narodowościową obowiązującym od 1942 roku na Pomorzu wielu Kaszubów służyło w niemieckiej armii. Zaczęli więc działać w konspiracji, oczekując na wyswobodzenie. To jednak, zważywszy na trudny dla Kaszubów okres PRL, nie nadeszło prędko.
Kaszubi po 1989 roku
W roku 1989 Kaszubi doczekali się przełomu. Czynnie zaangażowani w powstawanie demokratycznej Rzeczypospolitej zyskali upodmiotowienie nie tylko etniczne, lecz także obywatelskie. Wiek XX sprezentował tej wyjątkowej społeczności awans ze społeczności wiejskiej na mieszczańską (dzięki powstaniu Gdyni), industrializację, rewolucję edukacyjną i migracyjną. Kaszubi doświadczyli także zmiany modelu rodziny, co bezpośrednio wpłynęło na wzrost emancypacji kobiet. Pomimo tak znaczącego rozwoju społeczności kaszubskiej problem nazwania ich mowy od półtora wieku pozostaje kwestią sporną.
Historia kaszubszczyzny
Kaszubski był jednym z dialektów prasłowiańszczyzny. Przez długi okres był także podobny do sąsiednich dialektów. Z tekstów kronikarzy możemy się dowiedzieć, że istniała pewna jedność językowa plemion lechickich (do których należeli także Słowianie nadbałtyccy oraz Kaszubi (Pomorzanie). Wspólne cechy to m.in. ruchomy akcent, przegłosy czy też ścieśnianie kontynuantów samogłosek długich. Odrębne cechy w mowie Kaszubów pojawiły się choćby w roku 1238, w czasie powstawania bulli papieża Grzegorza IX, gdzie obecny był pierwszy zapis etnonimu Kaszuby („dux Cassubie”). Przykładem takich cech było m.in ë powstałe z i, y oraz u, występujące po spółgłoskach twardych. Stopniowo powstawał odrębny język kaszubski, który zaczynał wyraźnie kontrastować z mową sąsiadów.
Język / dialekt kaszubski ‒ argumenty
Kryteria, które można wziąć pod uwagę, usiłując rozstrzygnąć tę kwestię, są powszechnie znane. Istnienie tłumaczeń z języka kaszubskiego i na niego, dwujęzyczne słowniki, swoistość sfery językowej, identyfikacja społeczności kaszubskiej z mową, osobny alfabet, rozwój języka oraz literatury, rozwój badań naukowych i wiele innych czynników stanowi stałą argumentację w batalii o uznanie kaszubszczyzny za pełnoprawny język. Obecnie posiada ona status języka regionalnego, do którego osiągnięcia Kaszubi przeszli niezmiernie długą drogę. Można powiedzieć, że przełom w tej kwestii nastąpił w czasie, kiedy ruch „Solidarności” zyskał na sile, mur berliński upadł, a zmiany demokratyczne widoczne były w całej Europie. Mowa tu rzecz jasna o okresie po 1980 roku. Kaszubi powołali specjalne instytucje, które miały za zadanie ich reprezentować. Sprzyjały temu wspomniane uwarunkowania zewnętrzne.
Język kaszubski ‒ przykłady
Przedstawiamy Wam pięknie brzmiące zdania oraz wyrazy w języku kaszubskim! Zacznijmy od podstawowych zwrotów:
- Dobri dzéń – dzień dobry
- Dzãkujã – dziękuję
- Proszã – proszę
- Do ůzdrzeniô – do widzenia
Warto poznać także nieco trudniejsze zwroty, bliżej związane z kulturą Kaszubów:
- Diôbelsczé skrzëpce – diabelskie skrzypce. Dawniej instrument obrzędowy, na którym według wierzeń miejscowych społeczności grywały diabły. Dzisiaj jest to instrument perkusyjny występujący w kaszubskich kapelach.
- Pùstô Noc – Pusta Noc. To zwyczaj całonocnego czuwania przy zmarłym przed pogrzebem. Ta tradycja sięga korzeniami do czasów pogańskich. Obecnie obrzęd ten jest coraz rzadziej praktykowany.
- Wieszczi – upiór. Człowiek, który po śmierci wstaje z grobu i zabija członków swojej rodziny.
Przedstawiamy Wam także kilka znanych Kaszubom powiedzeń:
- Sebie w słuńcu stôwiómë, a jinszëch w céni. – Siebie w słońcu stawiamy, a innych w cieniu.
- I głëpc mądri, ga pòznô, czego mù felëje. – I głupiec mądry, gdy pozna, czego mu brakuje.
- Chto wiele przësygô, wiele łże. – Kto wiele przysięga, wiele kłamie.
- Skąpi rëchli sztëk pôlca bë so ùrznął, jakbë kòmù co dôł. – Skąpy szybciej kawałek palca by sobie odciął, niżby komu coś dał.
?
