Środki stylistyczne, które warto znać. Metafora, hiperbola, oksymoron...

• Porównanie – polega na odnalezieniu analogii między dwoma zjawiskami, rzeczami, postaciami. Chętnie stosujemy je na co dzień, mówiąc np. wysoki jak brzoza, głupi jak koza. Bardzo rozbudowane porównanie nazywamy porównaniem homeryckim. W porównaniach powinny znaleźć się wyrażenia porównawcze: jak, jakby, niby, na kształt, niczym.
• Metafora (przenośnia) – to wyrażenie odbierające tworzącym je wyrazom ich pierwotne znaczenie. Metafora ma więc charakter niedosłowny – jest to zaskakujące połączenie obrazów, które pobudza naszą wyobraźnię, np. Stojąc przed lustrem ciszy.
• Ożywienie (animizacja) – środek uważany za odmianę metafory. Polega na nadaniu rzeczom i zjawiskom cech istot żywych, np. chmura goni chmurę, cień ucieka.
• Uosobienie (personifikacja) – również jest odmianą metafory. To nadanie rzeczom, zjawiskom, zwierzętom cech ludzkich, np. liść tańczy na wietrze, kamień milczy. Uwaga – ożywienie i uosobienie bywają często ze sobą mylone.

• Synekdocha – to tzw. ogarnienie, czyli nazwanie zjawiska lub przedmiotu poprzez nazwanie jego części, np. żołnierz polski zamiast armia polska.
• Metonimia – inaczej mówiąc zamiennia – polega na użyciu wyrazu pozostającego w związku z pojęciem, o które chodzi: Mówiono o Norwidzie, oprawnym we wstążki. Oczywiście mowa tutaj o tomiku poezji autorstwa Norwida. Metonimii poświęciliśmy osobny artykuł: Metonimia. Definicja i przykłady
• Epitet – to najczęściej przymiotnik określający rzeczownik. Środek ten wskazuje cechę opisywanej rzeczy, zjawiska, postaci, np. jej barwę, kształt, charakter: w malinowym chruśniaku, malachitowa łąka.
• Hiperbola – wyolbrzymienie, przesadnia, np. wylałam morze łez. Ten środek stylistyczny ma podkreślać ogrom zjawiska i jego wartość, doniosłość. Mało kto wie, że przeciwieństwem hiperboli jest litota (figura stylistyczna polegająca na minimalizowaniu znaczenia zjawiska).
• Oksymoron – zestawienie dwóch wyrazów o przeciwstawnych znaczeniach, np. żywy trup, gorący lód.

• Powtórzenie – zabieg polegający na wielokrotnym użyciu tego samego elementu językowego w celu uzyskania rytmu lub podkreślenia ważnego fragmentu. Wśród powtórzeń wyróżniamy:
  – anaforę (powtórzenie na początku wersu),
  – epiforę (powtórzenie na końcu wersu),
  – paralelizm (podobna budowa lub treść fragmentów utworu),
  – refren.
• Onomatopeja – to wyraz dźwiękonaśladowczy. Onomatopei poświęciliśmy osobny artykuł: Onomatopeja – definicja i przykłady użycia wyrazów dźwiękonaśladowczych.
• Neologizm – nowo utworzone słowo w celach uzyskania efektu artystycznego, np. zjesieniałe zmrocze, natchniuzo. Neologizmy poetyckie często możemy spotkać w poezji Leśmiana. Warto wspomnieć również o neologizmach dziecięcych, które bywają bardzo… zaskakujące! Najciekawsze pozycje zapisaliśmy w tym tekście: Hujnoga, kanapka golas i… pani kupowanka. Dziecięce słowotwórstwo i neologizmy.
• Przerzutnia – przeniesienie wyrazu lub części zdania do następnego wersu. Pomaga poecie nie tylko zachować metrum wiersza, ale również wyeksponować ważne pojęcia.
• Elipsa – wyrzutnia, czyli opuszczenie elementu zdania, które jest oczywiste, bo wynika z kontekstu, jak np. opuszczenie czasownika u Kochanowskiego:

• Pytanie retoryczne – to pytanie skłaniające do refleksji. Zadający to pytanie nie oczekuje odpowiedzi, gdyż jest ona znana. Oto przykład z wiersza Norwida:

Coś ty Atenom zrobił, Sokratesie,
Że ci ze złota statuę lud niesie,
Otruwszy pierwej?…

• Wykrzyknienie (eksklamacja) – wyraża silne emocje mówiącego do przedmiotu wypowiedzi. Zazwyczaj kończy się wykrzyknikiem: Ach, to dziewczyna spod lasku!.
• Peryfraza – inaczej omówienie. Stosowana jest, by nie nazywać wprost danej rzeczy, osoby czy zjawiska, tak więc zamiast mówić Jagiełło, możemy użyć wyrażenia omownego zwycięzca spod Grunwaldu.
• Antyteza – polega na łączeniu w jedną frazę skontrastowanych znaczeniowo wyrazów lub zdań, np. jak w sonecie J.A. Morsztyna „Do trupa”:

Leżysz zabity i jam też zabity,
Ty – strzałą śmierci, ja – strzałą miłości,
Ty krwie, ja w sobie nie mam rumianości,
Ty jawne świece, ja mam płomień skryty.

• Apostrofa – uroczysty, podniosły zwrot do osoby, zjawiska lub przedmiotu: Litwo! Ojczyzno moja!.
• Inwersja – to naruszenie szyku zdania, zastosowanie szyku przestawnego. Często spotykane w poezji barokowej, jak np. u wspomnianego wcześniej Morsztyna: