Idiolekt, czyli powiedzcie nam coś w swoim języku!
Każdy z nas ma swój własny język. Jak w lusterku odbijają się w nim nasze przekonania i poglądy, wykształcenie, zainteresowania, a nawet temperament. Co więcej, wszystkie zabawne – a czasem bardzo drażniące – maniery językowe, ulubione powiedzonka czy charakterystyczne błędy również tworzą nasz język osobniczy, czyli idiolekt.
Idiolekt – definicja i pochodzenie słowa
Zacznijmy od definicji słownikowej tego pojęcia rodem z językoznawstwa. Nazwa pochodzi z języka greckiego, od słów idios, czyli ‘własny’, ‘swoisty’, ‘prywatny’, oraz leksis oznaczającego ‘mowę’. A zatem idiolekt to indywidualne cechy mowy danej osoby. Mają na niego wpływ między innymi pochodzenie, środowisko życia, zawód i wiek osoby, która się nim posługuje. Co to znaczy? Mówiąc krótko, chodzi o to, w jaki sposób wyrażamy swoje myśli i emocje.
Język osobniczy tworzą przede wszystkim:
- upodobania leksykalne i stylistyczne, czyli na przykład dobór słów, ulubione powiedzenia i związki frazeologiczne czy radosne słowotwórstwo (używacie wymyślonych słów, których znaczenie znają tylko członkowie Waszych rodzin?),
- konstrukcje gramatyczne, które wykorzystujecie (być może z zacięciem używacie czasu zaprzeszłego albo macie wielki sentyment do szyku przestawnego?),
- sposób, w jaki akcentujecie i artykułujecie słowa (jak wymawiacie czasownik lubią – być może zmieniacie -ą w wygłosie na -o lub -om?).
Wszystko o akcencie w języku polskim znajdziecie w tym artykule: Akcent w języku polskim.
Przyjrzyjcie się bliżej Waszemu idiolektowi
Na pewno znacie ludzi, którzy nawet o wyprawie do sklepu spożywczego opowiadają tak kwieciście, jak Onufry Zagłoba z Trylogii Henryka Sienkiewicza o swoich przygodach. Pewnie macie w swoim otoczeniu i takich, którzy na każdy temat mówią krótko i zwięźle. Niektórzy mają tak wyjątkowy styl komunikowania się, że bylibyście w stanie rozpoznać go wszędzie. Im więcej tych oryginalnych, rzucających się w ucho elementów, tym idiolekt jest bardziej charakterystyczny.
Wpływ na Wasz indywidualny styl mają okoliczności, w których żyjecie. Mówicie pyry, grule czy kartofle? Pamiętajcie, że Wasz język osobniczy zależy od tego, z jakiego regionu pochodzicie. Dialekt czy gwara, którymi się posługujecie, pozostawiają ślad na Waszym idiolekcie.
O gwarze podkarpackiej przeczytacie w artykule: Gwara podkarpacka jest wciąż żywa! Co więcej – ma się naprawdę dobrze!, a o gwarze poznańskiej tutaj: Gwara poznańska. Pyry, tytka, drynda, sznytka.
Pracujecie w branży informatycznej, marketingu, a może jesteście nauczycielami? Wiedzcie, że dziedzina, którą się zajmujecie lub interesujecie, również ma znaczenie. Zastanówcie się, jak często używacie słów związanych z Waszym zawodem czy hobby, czyli profesjonalizmów.
Idiolekt zmienny jest
Wasz język osobniczy wciąż się zmienia. Ulega modyfikacjom w zależności od tego, na jakim etapie życia jesteście. Inaczej wygląda w dzieciństwie, inaczej w czasach szkolnych czy na studiach, a jeszcze inaczej w dorosłym życiu. Ciągle ewoluuje i zmienia się w zależności od czasu i miejsca. Zmiana pracy czy przeprowadzka do innego miasta także mają wpływ na idiolekt, ponieważ wchodzicie w inne środowisko i przejmujecie częściowo cechy języka osób, z którymi pracujecie, mieszkacie czy się spotykacie.
Idiolekt w kabarecie i w historii
Idiolekty bywają bardzo charakterystyczne. Ich oryginalność często wykorzystują parodyści i komicy. Ręka w górę, kto widział skecze Macieja Stuhra, który wziął na warsztat język aktora Gustawa Holoubka i dziennikarza Mariusza Maxa Kolonki. Celnie podkreślił ich maniery językowe, sposób artykułowania czy akcentowania. A może macie w rodzinie wujka lub kuzyna, który prawie każde zdanie kończy charakterystycznym kurdebele, ten tego, panie kochany albo innym powiedzonkiem? Niektóre z tego typu wyrażeń przeszły nawet do historii. Oto przykład: w XVIII wieku żył pewien hetman, który zwracał się do swoich rozmówców per rybeńko. Robił to tak często, że do dziś wspomina się go jako Michała Kazimierza Radziwiłła „Rybeńkę”.
Jeśli interesują Was powiedzenia, koniecznie przeczytajcie nasz artykuł: Powiedzenia źle rozumiane – sprawdź, czy używasz ich poprawnie!.
Suma wszystkich… idiolektów
Język etniczny (czyli taki, którym posługuje się wspólnota narodowa), dialekt terytorialny czy gwara środowiskowa są sumą języków osobniczych. Językoznawcy porównują sposoby wypowiadania się przedstawicieli określonej społeczności i w ten sposób sprawdzają, które cechy są systemowe (czyli właściwe dla większości badanych), a które są jednostkowe (czyli pojawiają się tylko u niektórych osób). Oznacza to, że Wasz sposób komunikowania się ma wpływ na całokształt języka używanego przez daną społeczność. Czujecie, jaka to odpowiedzialność? Koniecznie zadbajcie o Wasz idiolekt!
