O kim? O czym? O miejscowniku!
W praktyce szkolnej przypadków gramatycznych uczy się już czwartoklasistów. Najczęściej w postaci listy siedmiu nazw wraz z pytaniami, według których odmienia się rzeczowniki. Nie wspomina się o kryteriach doboru końcówek czy o funkcji danego przypadka. Z tego powodu postanowiliśmy wziąć pod lupę miejscownik i zbadać, o kim i o czym mówi oraz dlaczego jest tak… zachwycający!
Dlaczego miejscownik?
Miejscownik to przypadek, który występował również w języku łacińskim, podobnie jak mianownik, dopełniacz, celownik, biernik i wołacz (tutaj znajdziecie pełną listę polskich przypadków: Przypadki gramatyczne w języku polskim. Poznaj siedmiu braci, których matką jest deklinacja, czyli odmiana przez przypadki). Jego łacińska nazwa to locativus, dlatego zarówno w języku polskim, jak i w łacinie kojarzony jest z opisem miejsca.
Choć w szkole nauczyliśmy się, że odpowiada na pytania o kim? o czym? (mówię, myślę), lista tych pytań powinna być dłuższa. Miejscownik informuje nas także na kim? na czym? w czym? przy kim? przy czym? coś lub ktoś się znajduje, np. na rękach, na szafie, w szufladzie, przy mamie, przy stole. Jak widać, ten przypadek do lokalizacji rzeczy lub osoby wymaga zastosowania przyimka w, na, przy, po lub o (czym jest przyimek, wyjaśniliśmy tutaj: Nieodmienne części mowy – wszystko, co chcielibyście o nich wiedzieć!.
Końcówki miejscownika w liczbie pojedynczej
Przypadek ten w liczbie pojedynczej w rodzaju męskim i nijakim ma dwie końcówki: -u oraz -e, których dystrybucja oparta jest wyłącznie na kryterium fonetycznym. W myśl tej zasady wszystkie rzeczowniki twardotematowe z wyjątkiem zakończonych spółgłoskami tylnojęzykowymi k, g oraz ch otrzymują końcówkę -e, np. o stole, o książce, o oknie. Pozostałe, miękkotematowe, oraz zakończone na spółgłoski k, g oraz ch, przybierają końcówkę -u, np. w rogu, w roku, na koniu.
Oczywiście, jak to w polszczyźnie bywa, i tu pojawiają się wyjątki! Rzeczowniki dom, pan i syn, mimo przynależności do grupy twardotematowych, otrzymują końcówkę -u, czyli domu, panu i synu. W niektórych wyrazach zachodzą oboczności o|e oraz a|e, np. anioł – aniele, świat – świecie, miasto – mieście. Uwaga również na rzeczowniki dobro i zło! W miejscowniku w liczbie pojedynczej brzmią one dobru i złu. Co ciekawe, rzeczownik państwo w zależności od znaczenia, przyjmuje różne końcówki – w państwie polskim i o państwu Kowalskich. Więcej na temat takich osobliwości przeczytacie tutaj: Państwo a państwo – różnice w odmianie wyrazów wieloznacznych.
Jeśli chodzi o rzeczowniki rodzaju żeńskiego, twardotematowe mają końcówkę -e, np. o mamie, w wodzie, a miękkotematowe – -i, np. o pani, o miłości. Rzeczowniki, których temat zakończony jest spółgłoską funkcjonalnie miękką (c, dz, dż, cz, sz, ż, rz), przybierają w miejscowniku końcówkę -y, np. tarczy, wiedzy.
Uwaga na oboczności ch|sz w miejscowniku: mucha – o musze, blacha – na blasze.
A jak jest z odmianą osobliwego rzeczownika statua w miejscowniku? Kłopot ten rozwiążecie, czytając tekst: Statua, ale statuy czy statui? Jak odmienić słowo statua przez przypadki?.
Jak to nie zachwyca, skoro zachwyca? O końcówkach miejscownika w liczbie mnogiej
Parafrazując słynne słowa nauczyciela z Ferdydurke Gombrowicza, możemy pokusić się o stwierdzenie, że miejscownik zachwyca. W rzeczownikach występujących w liczbie mnogiej w miejscowniku mamy końcówkę -ach, np. kotach, akwariach, komputerach, panach, paniach. Wyjątkami utrwalonymi przez tradycję są: na Węgrzech, we Włoszech i w Niemczech. Ach, ten miejscownik!
Zmagasz się z odmianą przez przypadki? Przykłady i wyjaśnienia znajdziesz w naszym artykule, który rozwieje wszelkie wątpliwości. Dla tych, którzy szukają wsparcia w poprawnej polszczyźnie, nasz poprawiacz błędów online to skuteczne rozwiązanie. To sprawdzanie gramatyki, pisowni, a także sprawdzenie interpunkcji w jednym. Nie będziesz już się głowić, czy piszemy na pewno czy napewno albo w ogóle czy wogóle.
