Odmiana rzeczowników – nietypowa i kłopotliwa. Ksiądz vs książę, jak się odmieniają?

Język polski – język giętki, bo fleksyjny. Choć odmianę wyrazów mamy we krwi, wielość końcówek fleksyjnych może nieźle nam zamieszać w głowach. Szczególnie gdy natrafimy na wyrazy, które wymykają się regułom. Uniknijcie gramatycznej porażki! Sprawdźcie, które rzeczowniki są kłopotliwe i odmieniają się nietypowo.

Prawdziwych przyjaciół poznaje się w biedzie

Dobrze mieć przyjaciela, prawda? Zwróćcie jednak uwagę na to, że rzeczownik przyjaciel w dopełniaczu, celowniku, bierniku, narzędniku i miejscowniku liczby mnogiej ma zmieniony temat fleksyjny (przyjaciel- : przyjacioł- : przyjaciół-). Komu się przyglądam? Przyjaciołom, nie przyjacielom. Tu można łatwo popełnić błąd.

Co to za wegetarianin, co…

Rzeczowniki rodzaju męskiego zakończone na -anin mają w liczbie mnogiej skrócony temat, bez cząstki -in. Są to wyrazy takie jak wegetarianin, dworzanin, mieszczanin, Rzymianin, dominikanin, Amerykanin. Większość tych rzeczowników ma w dopełniaczu liczby mnogiej sam temat, bez końcówki, ale wyrazy dominikanin czy Amerykanin mają w tym przypadku końcówkę -ów.

Przykładowa odmiana:

l. pojedyncza:
M. Amerykanin
D. Amerykanina
C. Amerykaninowi
B. Amerykanina
N. Amerykaninem
Msc. Amerykaninie
W. Amerykaninie

l. mnoga:
M. Amerykanie
D. Amerykanów
C. Amerykanom
B. Amerykanów
N. Amerykanami
Msc. Amerykanach
W. Amerykanie

Poeta – mężczyzna czy kobieta? Niezręczna odmiana rzeczowników 

Istnieją w języku polskim rzeczowniki, które choć są rodzaju męskiego, mają pierwiastek żeński. Są to np. poeta, znawca. W liczbie pojedynczej odmieniają się jak rzeczowniki rodzaju żeńskiego, a w mnogiej – według deklinacji męskiej. To naprawdę skomplikowane. Sami zobaczcie: poeta, poety, poecie jak kobieta, kobiety, kobiecie…

Sędzia Soplica i Hrabia – ostatni z Horeszków

Na kartach „Pana Tadeusza” pojawiają się dwie postaci, których nazwa sprawia kłopoty w odmianie – Sędzia i Hrabia. W mianowniku, narzędniku i wołaczu rzeczowniki sędzia i hrabia mają formę rzeczowników żeńskich, a w pozostałych przypadkach mogą mieć również formy przymiotnikowe.

l. pojedyncza:
M. sędzia
D. sędziego / sędzi
C. sędziemu / sędzi
B. sędziego / sędzię
N. sędzią
Msc. sędzim / sędzi
W. sędzio

l. mnoga:
M. sędziowie
D. sędziów
C. sędziom
B. sędziów
N. sędziami
Msc. sędziach
W. sędziowie

Ksiądz Robak

Odmiana rzeczownika ksiądz sprawia trudności z trzech powodów – po pierwsze, w wołaczu liczby pojedynczej mamy nieoczywistą formę księże, po drugie, są oboczności w temacie (ksiądz- : księdz- : księż-), po trzecie, w mianowniku liczby mnogiej pojawia się końcówka -a, która jest pamiątką historyczną (dawniej słowo księża było rzeczownikiem żeńskim w liczbie pojedynczej, mającym znaczenie zbiorowe, jak np. szlachta).

l. pojedyncza:
M. ksiądz
D. księdza
C. księdzu
B. księdza
N. księdzem
Msc. księdzu
W. księże

l. mnoga:
M. księża
D. księży
C. księżom
B. księży
N. księżmi
Msc. księżach
W. księża

Każdy ma swoje imię…

Rzeczowniki imię, cielę, zwierzę w liczbie pojedynczej (poza mianownikiem, biernikiem i wołaczem) i mnogiej mają rozszerzony temat fleksyjny, choć ich końcówki są takie same jak w innych rzeczownikach rodzaju nijakiego zakończonych na -e. Sprawdźmy to: cielę – cielęta (temat rozszerzony o cząstkę -ęt-), imię – imiona (temat rozszerzony o cząstkę -on-), imię – imienia (temat rozszerzony o cząstkę -eń-).

Mały Książę

Słowo to przysparza trudności  pod względem nie tylko ortograficznym, ale również odmiany. Rzeczownik książę, choć jest rodzaju męskiego, częściowo odmienia się jak rzeczownik rodzaju nijakiego (mianownik i wołacz w liczbie pojedynczej i mnogiej: książę, książęta jak źrebię, źrebięta). Pamiętać należy również o poszerzonym temacie w liczbie mnogiej, dlatego mamy formę książąt, nie księciów; książętami, nie księciami; książętach, nie księciach.

Z tyłu liceum, z przodu muzeum

Czy zwróciliście kiedyś uwagę, że rzeczowniki rodzaju nijakiego zakończone na -um nie odmieniają się wcale w liczbie pojedynczej? Kto, co? Muzeum. Kogo, czego nie ma? Muzeum. Komu, czemu się przyglądam? Muzeum. I tak do wołacza. Podobnie jest z liceum, akwarium, a nawet krematorium.

Pasta Kiwi but ożywi

Rzeczowniki w języku polskim odmieniają się przez liczby i przypadki? Nie wszystkie. Wyrazy zapożyczone, takie jak kiwi i kakao, pozostają niezmienne, niewzruszone i całkowicie obojętne na uroki polskiej fleksji. W każdym przypadku brzmią tak samo. Znacie inne wyrazy, które uparcie nie chcą się odmieniać?

Oczywiście nie wyczerpaliśmy tematu, więc co jakiś czas na stronie Polszczyzna.pl będziemy brać pod lupę wyrazy urzekające niebanalną odmianą (nawet ucho i oko mogą inaczej się odmieniać w zależności od znaczenia). Tradycyjnie czekamy na Wasze komentarze i propozycje kłopotliwych rzeczowników do przeanalizowania. Dajcie koniecznie również znać, czy odmiana rzeczowników sprawia Wam problem!

Masz problem z odmianą przez przypadki polskie? Odkryj nasz artykuł, który rozwieje Twoje wątpliwości związane z tym tematem. Jeśli zaś borykasz się z poprawną pisownią, wypróbuj nasze narzędzie, które usunie (niemal) każdy językowy błąd! Sprawdzanie pisowni online stało się nieocenionym narzędziem dla studentów i profesjonalistów, którzy chcą upewnić się, że ich prace są napisane poprawnie. Korektor online na pewno stanie się Twoim ulubionym narzędziem!